Η Λυσιστράτη είναι η μόνη κωμωδία του Αριστοφάνη που έχει ως τίτλο το όνομα του βασικού χαρακτήρα: στην περίπτωση αυτή, μιας γυναίκας πρωταγωνίστριας. Η επιλογή αυτή δεν είναι τυχαία, καθώς η Λυσιστράτη είναι ένας από τους πιο ηχηρά κυρίαρχους χαρακτήρες του ποικιλόμορφου φάσματος της Αττικής κωμωδίας. Η πλοκή είναι ευρέως γνωστή. Η Λυσιστράτη πείθει όλες τις γυναίκες των οποίων οι πατέρες, σύζυγοι, και γιοι κάνουν κατά καιρούς πολέμους να λάβουν μέρος σε μια σεξουαλική απεργία για να τους πείσουν να σταματήσουν τον πόλεμο.

Όμως, πλάι σε αυτή τη βασική ιστορία υπάρχει και μια άλλη την οποία βρίσκω ακόμα πιο επαναστατική και η οποία καθιστά τη Λυσιστράτη την πρώτη αληθινή ηρωίδα της γυναικείας χειραφέτησης. Είναι η στιγμή κατά την οποία οι γυναίκες καταλαμβάνουν την Ακρόπολη με στόχο να κατασχέσουν τους οικονομικούς πόρους που είναι απαραίτητοι για τη συνέχιση του πολέμου και που παρουσιάζει ένα πρώτο τολμηρό παράδειγμα γυναικείας διακυβέρνησης. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό γεγονός όταν το τοποθετήσει κανείς στο ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται η ιστορία. Στην Ελλάδα του 5^ου αιώνα π.Χ. το κράτος ήταν οργανωμένο βάσει μιας ξεκάθαρης διάκρισης των ρόλων μεταξύ ανδρών και γυναικών. Μιας δομής που δημιουργούσε έναν εξίσου αυστηρό διαχωρισμό του χώρου μεταξύ του εξωτερικού και του εσωτερικού, του αστικού και του οικιακού χώρου. Το κατώφλι του σπιτιού ήταν το σύνορο μεταξύ των δύο σφαιρών αρμοδιότητας. Ο άντρας αναλάμβανε την πολιτική ηγεσία, τη διοίκηση και την στρατιωτική άμυνα του κράτους ενώ η γυναίκα, διαχωρισμένη στο σπίτι φρόντιζε την οικιακή οικονομία και την ανατροφή των παιδιών χωρίς να λαμβάνει όμως καμιά μορφή εξουσίας στα πλαίσια της κοινωνίας. Η Λυσιστράτη είναι σημαντική πάνω απ’ όλα ακριβώς γι’ αυτό, γιατί με την ευφυή της λύση καταφέρνει να ανατρέψει έστω και προσωρινά αυτό το άκαμπτο κατεστημένο παρουσιάζοντας για πρώτη φορά ένα είδος ανάποδου υγιούς σύμπαντος.

Οι δύο αυτές παράλληλες διαδρομές διατρέχουν διαρκώς το αφηγηματικό τόξο στη δική μου ανάγνωση του έργου, στηριζόμενες από έναν εξαιρετικό κωμικό μηχανισμό που πρέπει οπωσδήποτε να διατηρηθεί στην ολότητά του. Μια κωμωδία από κάθε άποψη, με αστεία, κωμικό συγχρονισμό, κωμικές καταστάσεις και χαρακτηρισμούς, άξιο παράδειγμα της καλύτερης παράδοσης του κωμικού θεάτρου που συχνά θεωρείται αδίκως υποδεέστερο του δραματικού και τραγικού θεάτρου, όπου εδώ της δίνεται η ευκαιρία να εξιλεωθεί απόλυτα.

Η προστιθέμενη αξία του ότι βρισκόμαστε σε ένα από τα μέρη που αποτέλεσε συχνά στο παρελθόν θέατρο γεγονότων, την πανέμορφη πόλη των Συρακουσών με το ιστορικό της θέατρο, παρόλο που αρχικά μας έκανε να «τρέμουμε από την κορφή ως τα νύχια», μας κινητροδοτεί να αναζητήσουμε εκείνη την απαραίτητη ενσυναίσθηση του κοινού όπως και τότε στην πρώτη παράσταση το 411 π.Χ. όταν η Λυσιστράτη με όλη της την κωμική/επαναστατική ισχύ παρουσιάστηκε για πρώτη φορά ενώπιων του έκθαμβου αλλά ψυχαγωγημένου κοινού της εποχής.

Tullio Solenghi

Η πεμπτουσία των κλασσικών έργων που ανεβάζονται σε τακτά χρονικά διαστήματα από το Φεστιβάλ Συρακουσών διαμορφώθηκε από τον λόγο των σπουδαίων θεατρικών συγγραφέων του παρελθόντος αλλά και από τα πρόσωπα, τις φωνές και τις χειρονομίες των καλλιτεχνών που άφησαν ανεξίτηλη τη σφραγίδα τους όχι μόνο στο θέατρο αλλά και την ιστορία. Το ελληνικό θέατρο αναβίωσαν καλλιτέχνες όπως οι Annibale Ninchi, Elena Zareschi, Vittorio Gassman, Valeria Moriconi, Salvo Randone, Glauco Mauri, Elisabetta Pozzi, Lucilla Morlacchi, Giorgio Albertazzi, Ugo Pagliai και Piera Degli Esposti, σκηνοθέτες του βεληνεκούς της Ειρήνης Παπά, και των Krzysztof Zanussi, Mario Martone, Orazio Costa, Antonio Calenda, Luca Ronconi, Peter Stein όπως επίσης μεταφραστές και διασκευαστές αλλά και μελετητές και καλλιτέχνες όπως οι Pier Paolo Pasolini, Edoardo Sanguineti, Salvatore Quasimodo, Vincenzo Consolo, Dario Del Corno, Guido Paduano, Maria Grazia Ciani, Umberto Albini και Giovanni Cerri.

Η τέχνη του θεάτρου και τα συναισθήματα που αυτή προκαλεί κάθε χρόνο μέσα από το ανέβασμα κλασσικών έργων «στο σημαντικότερο κλασσικό θέατρο στην Ευρώπη», καθίστανται εφικτά εξαιτίας πέραν των 400 ανθρώπων που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά του INDA: τους τεχνίτες που κατασκευάζουν σκηνικά και κοστούμια στα εργαστήρια του INDA και που φροντίζουν το θέατρο κάθε χρόνο.

Το INDA μετράει πάνω από 100 χρόνια ζωής αλλά διατηρεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους νέους αφού η Ακαδημία Αρχαίου Δράματος καταρτίζει παιδιά και μαθητές από την ηλικία των πέντε ετών και άνω και το Διεθνές Φεστιβάλ Κλασσικού Θεάτρου για νέους στο Palazzolo Acreide φιλοξενεί κάθε χρόνο χιλιάδες μαθητές από όλο τον κόσμο στις κερκίδες του αρχαίου ελληνικού θεάτρου στις Άκραι για ένα φεστιβάλ γεμάτο νεανικές ιδέες και ενθουσιασμό.

Ένα διαχρονικό φεστιβάλ σε ένα μοναδικό θέατρο όπου η παράσταση συνεχίζεται για πάνω από εκατό χρόνια× μια εκδήλωση που καθιστά τις Συρακούσες το επίκεντρο της αναζωπύρωσης του αρχαίου δράματος μέσα από διαρκώς νέες οπτικές γωνίες: πνευματικό παιδί του Κόμη Mario Tommaso Gargallo ο οποίος το 1913 ίδρυσε το INDA, το Εθνικό Ινστιτούτο Αρχαίου Δράματος. Μια συνάντηση μεταξύ αριστοκρατών και προυχόντων προσκεκλημένων του ντόπιου ευγενή ήταν η αφορμή για ένα στοίχημα που στις 16 Απριλίου, 2400 χρόνια μετά από την Πόλη, είδε το αρχαίο δράμα να επιστρέφει στο ελληνικό θέατρο των Συρακουσών. Από τότε, έχει δει τους καλύτερους ηθοποιούς εθνικής και διεθνούς εμβέλειας να παίζουν μπροστά σε χιλιάδες θεατές κάθε χρόνο από τον Μάιο μέχρι τον Ιούλιο. Ο Αγαμέμνονας του Αισχύλου ήταν το πρώτο έργο που ανέβηκε σε σκηνοθεσία, μετάφραση και μουσική του Ettore Romagnoli, σκηνικά του Duilio Cambellotti και κοστούμια του Bruno Puozzo. Παρόλο που η τραγωδία του Αισχύλου ήταν το πρώτο βήμα, η οδός που χάραξε το INDA για πάνω από έναν αιώνα περιλαμβάνει μυθικούς ήρωες όπως η Μήδεια, ο Οιδίποδας και η Αντιγόνη αλλά επίσης και την εισαγωγή κωμωδιών από το 1927 με πρώτη τις Νεφέλες του Αριστοφάνη.

Αν και τα κλασσικά έργα στο ελληνικό θέατρο των Συρακουσών αναδημιουργούνται κάθε χρόνο, η ανάμνηση του φεστιβάλ που συνοδεύει χιλιάδες θεατές από όλο τον κόσμο διατηρείται στα αρχεία του INDA τα οποία έχουν κηρυχθεί ως αρχεία ιδιαίτερης ιστορικής σημασίας και ενδιαφέροντος από το Υπουργείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Πολιτιστικών Δραστηριοτήτων και περιλαμβάνει μια τεράστια συλλογή εγγράφων, εικόνων, σκίτσων και άλλου υλικού στο Palazzo Greco, την ιστορική έδρα του INDA. Η δράση του INDA το οποίο προηγουμένως ήταν δημόσιος θεσμός και μετατράπηκε σε Ίδρυμα το 1998, δεν περιορίζεται μόνο στα κλασσικά έργα στο ελληνικό θέατρο των Συρακουσών, το Διεθνές Φεστιβάλ Κλασσικού Θεάτρου για νέους στο Palazzolo Acreide και την Ακαδημία Αρχαίου Δράματος αλλά επεκτείνεται σε μια πλούσια διοργάνωση εκδηλώσεων, συνεδρίων και συζητήσεων σε ολόκληρη την Ιταλία. Από το 1931 δημοσιεύει το περιοδικό “Dioniso” με μελέτες για το αρχαίο δράμα, εκδότης του οποίου είναι σήμερα ο Guido Paduano. Η έκδοση “Quaderni di Dioniso” σχετίζεται με την επιστημονική προσέγγιση του περιοδικού και περιλαμβάνει τα πρακτικά των συνεδρίων που οργανώνει το INDA όπως επίσης και μονογραφίες για θέματα που αφορούν το κλασσικό θέατρο και την αναγέννησή του στη σύγχρονη εποχή.

www.indafondazione.org